Migrashon di Korsou pa Riohacha na siglo XIX: ehempel di famianan Danies, Pinedo i Weeber

Seri di Herensia Kultural

Península di Guajira ta e teritorio mas na parti sur di Colombia, na frontera ku Zulia, Venezuela. Su kapital Riohacha, for di siglo XVI tabata sentro di eksplotashon di negoshi di pèrla di empresarionan di Andalucía, i base di operashonnan militar di e régimen spañó kontra indígenanan ku a resistí konkista di nan teritorio. E aborígennan, wayuu, yamá na spañó ‘goajiros’ for di siglo XVIII a forma mediante fushon di vários tribu, i nan ta papia wayuunaiki, lenga di famia Arawak; nan ta wardadó di karné i piskadó, di un struktura sosial ‘matrilineal’ (e muhé ta sentral) i nan ta biba na media i alta guajira.
Na siglo XIX Kòrsou tabata e sosio komersial mas importante di Riohacha. E tabata suministrá alimento, likor, material di konstrukshon, muebel, tela i bistí hecho, i tabata atkirí na su turno kòfi, kakou, fruta, palu, baka i kabritu, i produktonan di reeksportashon manera palu di Brazil, dividivi i kueru. E komersio tabata tuma lugá legalmente via haf di Riohacha i di kontrabanda na e playanan pegá ku e siudat.
E otro merkado na e península di Guajira tabata e komersio ku e indígenanan wayuu, kendenan no tabata rekonosé e legislashon duanero nashonal. E transakshonnan tabata tuma lugá na e hafnan natural manera Bahía Tucacas, Puerto Estrella, Bahía Honda i Carrizal. Ku kambio òf ku pago na oro, wayuunan tabata ofresé baka, kabritu, kueru, dividivi, palu di Brazil i pèrla, i nan tabata atkirí suku, manteka, hariña, tela, hilu, arma, munishon i likor.

Na ora ku e proseso di independensia a konsolidá na Colombia, Simón Bolívar a kumpli ku e promesa di duna strañeronan pèrmit pa bin residensiá na e pais. Algun famia hudiu manera famianan Pinedo i Alvarez Correa, ku for di siglo XVIII tabatin e tradishon di interkambio komersial ku Riohacha i ku wayuunan, a bin establesé na tera firme for di e promé dékada di 1830.
E inmigrantenan ku a yega di Kòrsou tabata distinguí nan pa e diversidat étniko i kultural. Tabatin hudiu i katóliko, algun ku kapital di invershon, i otronan ku a kuminsá sin nada. Entre esnan ku a yega tabatin soltero, kasá i viudo. Nan asendensia familiar por tabata hulandes, franses, aleman, portugues o spañó, pero nan tabata koinsidí den un punto: nan vokashon pa komersio.
Nicolás, por ehèmpel, e promé di famia Danies, a nase na Kòrsou meskos ku su tata Gerard Danies, di asendensia franses, miéntras su mama Catalina Palm, tambe oriundo di e isla ta di asendensia sueko. Nicolás Danies a kasa ku Margarita Keneri, i resien kasá nan a yega Colombia kaminda nan yunan a nase.

Danies ta konsiderá e promé mionario di kosta di Caribe Colombiano. E tabata e promé ‘prestamista di Riohacha’, es desir, ‘banko di e siudat’, den un époka ku no tabata konosé establesimentu finansiero. E tabata ademas, e mayor eksportadó di palu di Brasil pa Inglatera. E kapital ku el a akumulá tabata asina grandi ku el a fia ‘Estado Colombiano’ plaka, i estado mester a pag’é ku edifisionan ofisial, entre nan un residensia di vireinan, ku despues a bin haña e nòmber di Palacio Liévano, sede awendia di ‘Alcaldía de Bogotá’.
Debí na su poder ekonómiko, su yu muhénan a kasa ku miembro di élite ekonómiko i intelektual di e pais, ingeniero, profesor, komersiante, vise-kònsul i militar. Nan a bai biba na Kòrsou, Cartagena i Bogotá, miéntras ku e yu hòmbernan a keda Riohacha trahando ku nan tata.

Pinedonan, tabata hudiu sefardí, komersiante ku tabata mantené negoshi ku Guajira di hopi tempu atras. Nan tabata kumpra i bende barku, importá merkansia. Eksportá fruta di e pais i fia hende plaka. E patriarka tabata Gabriel Pinedo kasá na Kòrsou ku Juliet De Valle; kuater di nan dies yunan a bai establesé na Riohacha i a laga hopi desendensia na e pais, Abraham, Elí, Moisés, Samuel i Morris. Ta e tronkon familiar akí a produsí Pinedo-nan di Riohacha, Santa Marta, Barranquilla, Cartagena, Bogotá i Cali.

Durante vários dékada, e famia tabatin ku eksklusividat, representashon konsular hulandes na Riohacha, Abraham Pinedo, visekònsùl na 1856, Elí Pinedo Jr., na 1860 i Jacob Pinedo Jr. na 1871. Entre su miembronan mas destaká tin Isaac Pinedo, kende a finansiá konstrukshon di e waf di Riohacha na 1848 i Samuel Pinedo kende na 1877 a proponé i finansiá kanalisashon di e riu Calancala pa hib’é te na e límitenan di Riohacha, i solushoná asina, e problema di suministro di awa, di kua e siudat tabata sufri.

Famia Weeber a bai biba na Riohacha den e di dos mitar di siglo XIX. Suerte i aventura a marka yegada di e promé miembro, esta Johannes Weeber. E tabata biahando rumbo pa Hamburg, ora su barku a kuminsá hasi awa serka di Colombia, pero nan a logra yega Riohacha promé ku e barku a noufragá. El a yega soltero i na e lugá akí el a sera vários union matrimonial, promé ku e indígena Mauricia Epieyu na Puerto Estrella i hopi aña despues el a kasa ku Dominga Gnecco na Riohacha. Su rumannan Carlos i León ta hasi meskos ku dos ruman muhé Pinedo, Dilia i Clara. Weeber-nan ta kumpra barku i nan ta subi komo e komersiantenan mas poderoso di Riohacha na fin di siglo XIX. Su desendientenan nos ta topa na Guajira, Santa Marta, Barranquilla i Bogotá.
Sprockel, Van Leenden, Van Grieken, Curiel, Henríquez, Correa, Pereira, Cohen, Salas y Rois ta algun di e medio sentenar di fam ku a pisa tera aki for di Kòrsou.
Riohacha i Willemstad ta dos ruman bieu, uní pa e nesesidat mutuo di aislamentu na siglo XIX i separá pa modernidat di siglo XX.
Fredy González Zubiría investigadó kultural y dramaturgo, oriundo di Guajira, Colombia. E teksto aki riba ta parti di e buki ‘Cultura y Sociedad Criolla de La Guajira’, e di dos edishon ampliá, lo ta lansá òktober próksimo.

Teksto i potret: Fredy Gonzalez Zubiria, Colombia