Herensia di sklabitut na Kòrsou i na Coro: La Guinea 2006

Seri di Herensia Kultural

La Guinea

No ta konosí kuantu katibu afrikano a hasi e travesia peligroso den kanoa frágil, bai kosta di Venezuela i sobreviví. Archivonan na Coro di 1690  tin registrá presensia di 14 katibu ku a hui for di Kòrsou.

Segun un proyekto di investigashon andando (aprel 2006, Millet y Ruiz Vila) tabata eksistí for di 1585 kaba un bario di ‘loangos afrikano’ yamá La Guinea, fundá pa refugiadonan ku a bini for di Kòrsou.  Mayoria di e katibunan akí ku a hui, a nase na Áfrika i tabata konosí di nan lugá di orígen komo  ‘hende di Guinea’,  ‘minas’ i luango, pa Loango, Congo, na Áfrika West.

E palabra shimaronahe ta derivá di shimaron. Un shimaron segun definishon di dr. A.F. ‘Jandi’ Paula ta un katibu ku durante un tempu kòrtiku (‘petit marronage’) òf permanentemente (‘grand marronage’) ta libra su mes di e sistema di sklabitut na kua e ta pertenesé legalmente.  E forma di resistensia akí a eksistí na tur isla.

Segun un dekreto real di 27 di aprel 1575 tabata eksistí e tempu ei un pueblo di e mes nòmber La Guinea den e serunan di Coro i esaki tabata ekstendé di Curimagua te Coro. Un otro fuente ta informá ku na 1761 tabatin kuatershen di e marònnan akí ku a bini for di Kòrsou ta biba den sur di Coro den e bario konosí komo Los Ranchos. Ta trata di e mes bario ku e habitantenan mes ta yama  La Guinea. Segun e dokumentonan wardá den archivo, e famianan tabata konosí pa nan balia ‘al son del tambú’, òf ‘loango tambú‘ ‘ku kanto di teranan leu den nan propio argó’. E herensia musikal akí ainda ta eksistí na La Guinea i den e bario pegá kuné Curazaito, tur dos den sur di Coro.  Den e bario Curazaito, ku a surgi  despues di La Guinea, a bin desaroyá na final di siglo 19, i prinsipio di siglo 20 un tambú ku awor ta ‘Tambor Coriano’. Esei ta mérito di entre otro e famoso tamburero di Kòrsou, Maria Chiquitín. Ainda e  legendario kantadó di tambú Olga Camacho ta  tene e herensia bibu akí na bida.

Ta konsiderá La Guinea e promé bario residensial di Coro. E habitantenan tabata simpatisá ku e idealnan di libertat.

Kòrsou tabata na fin di siglo 18 sentro di konspirashon revolushonario. Esei no tabata nada straño pa motibu ku hopi tempu kaba tabata eksistí un relashon komersial intensivo entre Kòrsou i Haiti. Haiti tabata bende kòfi ku Kòrsou, miéntras ku barkunan di Kòrsou tabata drenta haf di Haiti ku tela i otro kos trahá na Kòrsou. Debí na e baibini di hende entre e dos paisnan akí, tabata fásil plama e ideanan revolushonario. Tabatin ademas hopi refugiado haitiano na Kòrsou i tabata bende katibu for di Haiti ku e plantashonnan na e isla akí. Esei ta splika ku tabatin katibu ku ta papia franses kendenan a partisipá na e revolushon di 1795 na Kòrsou.

Na Venezuela tabata reina inkietut for di  1770, entre otro pa motibu ku tabatin un mago pretu, yamá  Conofio, ku tabata biaha rònt Venezuela en buska di un dekreto ku ta deklará ku tur katibu lo tabata liber. Despues di su morto na 1792 su lucha a sigui ku esfuerso di katibunan ku a bira liber, i otronan ku a hui, entre nan esnan di Kòrsou.  E movementu pa libertat tabata enkabesá pa e ‘sambo’ José Leonardo Chirino, sostené pa un katibu ku a hui for di Kòrsou i tabata gosa di hopi prestigio na Venezuela,  José Caridad Gonzalez. E lucha akí a bin resultá dia 10 di mei 1795 den un rebelion di katibu formal na e lanthùis Macanillas den serunan di  Coro. José Leonardo Chirino, nasí liber, yu hòmber di un katibu pretu i un muhé indjan, a proklamá ‘Leinan franses’, libertat pa e katibunan i el a kita pagamentu di belasting.

José Caridad Gonzalez

Di José Caridad Gonzalez ta konosí ku e tabata ‘un neger di un asendensia importante’, kende ademas di su lenga materno, luango, tabata papia tambe papiamentu, franses i spañó. E tabata un hòmber ku a lesa hopi i nan tabata yam’é ‘Doctor’ ora ta papia kuné. ‘Doctor’ akí a yuda hopi katibu hui for di Kòrsou. José Caridad Gonzalez tabata frekuentá e bario di La Guinea.
Regularmente e tabata intermediá na fabor di e poblashon pretu, ora tin konflikto den kuestion di poseshon di tera. Caridad Gonzalez i Chirino tabata mantené kontakto ku Haiti, kaminda na 1794 a proklamá estado independiente di Haiti, ku Libertat, Igualdat i Fraternidat komo prinsipio.
Nan tabata mantené kontakto ku Kòrsou tambe. Chirino tabatin kontakto ku Tula tambe.

Kontrario na nan kompañeronan den lucha na Kòrsou enkabesá pa Tula tres luna despues, e luchadónan pa libertat na Venezuela tabata armá ku palu i machete so. A konfiská e armanan ku Jose Caridad a logra poderá di dje. Den un dia a kibra e rebelion; sin niun forma di huisio a kita kabes afó di e luchadónan pa libertat heridá i esnan kohé prezu ei mes. Esun promé ku nan a dekapitá ta José Caridad Gonzalez. E trupanan kolonial a mata despues tambe habitantenan di e bario La Guinea. José Leonardo Chirino a skapa, pero luego nan a koh’é prezu dia 10 di desèmber 1796 i despues di un huisio na Caracas nan a konden’é na pena di morto i hork’é.

Bastian Carpata

Di dokumentonan hulandes tokante e rebelion di katibu di 1795 na Kòrsou nos sa ku un di e lidernan prinsipal di e rebelion na Kòrsou Bastian Carpata, huntu ku nuebe katibu mas, tabata prezu na Coro i ku a deportá nan manda nan Kòrsou. Probablemente esaki a sosodé djis promé ku e rebelion di 17 di ougùstùs 1795 na Kòrsou, pasobra nan a kondená un katibu yamá Jean Forcade, pa motibu ku e no a informá outoridatnan hulandes ku el a mira  Bastian Carpata na Venezuela.

E informashon akí, prosedente di prof. Jandi Paula, a kousa sensashon siman pasá na e Konferensia pa konmemorá e Rebelion di Jose Leonardo Chirino, organisá pa e  ‘Red Afro-Venezolana’.

Esei ta djis un di e fragmentonan nesesario pa praktika e profeshon di arkeologia di memoria oprimí.

 

Fuente

– Dr. A.F. Paula: Slave Revolts: the cases of Curaçao and Saint Martin, paper UNESCO,   African Diaspora: The Making of the Atlantic World. 28 June – 1 July  2003, Curaçao
– L. de Palm, E lantamentu di 1795, Datos Oral, Curaçao, 1995
– Luis Arturo Domínguez, Rebelión en la Sierra. Caracas, Venezuela, 1995
– Idem: Vivencia de un Rito Loango en el Tambú, 1988
– Carlos Conzalez Batista, Antillas y Tierra Firme, Caracas, Venezuela, 1995
– Jose Millet y Manuel Ruiz Villa: Proyecto de investigación socio-cultural cubano-venezolano,  Coro, april 2006

Komposishon di teksto: Inchi Witteveen. Foto: archivo privá, NAAM, J.L. Chirino via Henry Curiel.