Seri herensia kultural ta presentá: ‘Jandie Di’

E polémika rònt di e estatua di Tula, ku a pèrkurá pa diferente diskushon den e último lunanan, no ta nobo. For di e momento ku e artista Toos van Mierlo a introdusí e estatua 50 aña pasá, el a mishi ku un aspekto sensitivo den e komunidat di Kòrsou.

Den e artíkulo ‘Ontwakingsproces maakt het volk ongeduldig’ skirbí pa Alejandro ‘Jandie’ Paula na 1973, e outor ta kuestioná e motibunan di e artista pa yega na e estatua kontroversial akí. Aun mas importante ta e pregunta ku Jandie ta hasi na komunidat di Kòrsou. Athuntu un tradukshon di e artíkulo 

Proseso di emansipashon ta hasi un pueblo impasiente

 

 

 

Permití mi formulá algun punto di konsiderashon basá riba e ‘Tula-polémika’. Un di e rasonnan segun mi, ku e opinionnan relashoná ku e trabou spesífiko di Toos van Mierlo ta diferensiá asina hopi ta paso nos no ta hasi sufisiente distinshon entre

a) un símbolo ku ta basá riba palabrashon
i
b) un símbolo ku ta supstansiá ku echonan históriko.

Den e promé kaso, e símbolonan ta krea un asosiashon pa e hendenan ku ta na altura di e palabrashonnan hasí ku e opheto original. Den un kaso asina, kualke opheto lo por fungi komo un símbolo di Tula. Meskos ku un krus, sin e imágen di Kristu, pa e kristiannan i konosedó nan di doktrinanan kristian, ta asosiá  ku e figura históriko di Kristu. De fakto, un hende no mester ta artista pa krea un símbolo a base di un palabrashon.
Kontrali na un símbolo ku ta supstansiá ku sierto echonan históriko. Den e kaso aki no por deskartá e realidat históriko. Den kuadro di e símbolo históriko, e símbolo (estatua di Tula) i e opheto ku mester simbolisá (e Tula den Historia) mester kuadra ku otro. Den kaso di un estatua di Tula, si esaki ta un símbolo históriko, lo mester por rekonosé un hende sklabisá sin muchu esfuerso. E imágen lo mester por papia pa su mes p.e. ku muestranan kruel ku ta reflehá e periodo di sklabitut òf e maltrato ku el a eksperensia ora a konden’é na morto.

E imágen ku Toos van Mierlo a krea, ta lèn na un símbolo a base di palabrashon. No por rekonosé, ni mustra e krueldat ku ta reflehá e periodo di sklabitut, ni e maltrato ku el a eksperensiá ora a konden’é na morto, di forma ku kualke persona ku konosementu di historia di sklabitut por rekonosé fásilmente un hende sklabisá den e Tula di Toos. Por tuma komo ehèmpel diferente imágen di siglo 17, basá riba trafikashon di katibu, ta konosí pa mi ku ta un regla ku e hende sklabisá tin un ‘lantera’ bistí. Mi no a topa ni un imágen sunú di un hende sklabisá di e époka ei. 

Esaki no ke men ku e no ta balorá e realidat históriko, ni ku e ta kanfuñá na e realidat históriko aki. Nò.  Komo artista e tin e libertat pa skohe entre símbolo a base di palabrashon òf un símbolo a base di realidat históriko. Pa kada hende e bèrdatnan aki por tin otro influensia, miéntras e manera ku nos ta mira e komunidat ku nos ta forma parti di dje, ta esensial den e manera kon nos ta interpretá sierto opinion.

Sürnam, ta sirbi komo ehèmpel pa mustra kon pa mantené harmonia rasial, a skohe pa un palabrashon i no echonan históriko. Tradishonalmente nan a selebrá 1 di Yüli 1863 tur aña komo dia di emansipashon (símbolo históriko). Sinembargo for di 1960 a kambia esaki pa Dia di Libertat (palabrashon históriko). Di e forma akí 1 di Yüli a bira un fiesta nashonal kaminda tur grupo den komunidat por sinti nan mes identifiká i no solamente e komunidat Afro-desendiente. Nan a skohe pues, pa duna e emansipashon di 1863 un konteksto mas amplio ku solamente abolishon di sklabitut pa hende di koló. A skohe pa mir’é komo un dia ku a abolí sklabitut pa e hende Sürnameo.

Saliendo for di e punto di bista ku e deseo pa un estatua di Tula ta basá riba sintimentu di liberashon interno genuino i akseptashon, ta keda e pregunta si nos lo ta satisfecho ku un palabrashon simbóliko òf si nos ke un imágen ku ta reflehá e realidat históriko amargo. Dado kaso nos skohe pa mantené harmonia den nos komunidat pa un palabrashon simbóliko, lo mi ke mira sí mas dinamismo den e simbolismo akí kompará ku loke tin aktualmente, apesar di mi apresio positivo pa e obra di Toos

Ta parse ku e proseso di konsientisashon di nos pueblo ta lanta un sierto nivel di impasiensia. Mi ta spera ku e impasiensia aki no hiba nos na aseptá algu, puramente paso (ainda) no tin nada otro.

Outor: Alejandro ‘Jandie’ Paula

Nòmber: Moises Frumencio da Costa Gomez
Artista: Carlo Pisi
Lokalidat: Da Costa Gomezplein, Punda

Aki nos tin un ehémpel di un símbolo ku ta supstansiá ku echonan históriko. E arte ta  visualmente kuadra ku e realidat di e aparensia di Dòktòr.

Nòmber: Emancipatiemonument
Artista: Pascual Ridderplaat
Localidat: Op het rif tussen Rifwater en Caraïbische Zee

E obra aki ta un ehèmpl di un símbolo basá riba palabrashon. E forma di e arte ta abstrakto kual no ta duna un indikashon ovio di kiko e ta representá.

Nòmber: Tula Beeld
Artista: Toos van Mierlo

Durante e último 50 aña, despues di publikashon di e artíkulo akí, nos a uza e nòmber di Tula den diferente forma. Den Ser’i Domi tin Kaya Tula. Na 2010 Gobièrnu di Kòrsou a rekonosé Tula komo héroe Nashonal. Selwyn de Windt a inisiá e movementu ‘Tula Taught me’ na 2016. Dos aña despues na 2018, Rei Willem Alexander a inougurá Tula-pier.

Ta parse ku den diferente forma, simbóliko òf popular, Tula ta biba den nos komunidat. Dia 3 di òktober 2023 lo rehabilitá Tula. Loke sí te ainda nos no a definí, ta ki kriterio simbóliko un estatua di Tula mester kumpli ku n’e. Ki meta nos ke pa un imágen di Tula kumpli ku n’e pa komunidat di Kòrsou?