Kas di palu / kas di tabla

Seri di Herensia Kultural

Den último dékadanan henter region di Caribe a kuminsá komprendé importansia di protehé i mantené e monumentonan grandi – generalmente di piedra – manera fòrti i kasnan señorial di den stat. Pokopoko awor hende ta kria konsenshi ku e kasnan di palu (kas di tabla) hopi biaha di tamaño modesto, tambe ta parti di nos pasado i ta forma parti di un herensia kultural ku ta meresé protekshon. Esaki aparte di e echo ku e konstrukshon di palu típiko di kada isla por kontribuí tambe na desaroyo ekonómiko turístiko. Ta sumamente importante pa dokumentá e kasnan di palu konstruí den stat. Pa Antia Hulandes e kasnan históriko na Kòrsou i na Islariba ta di importansia. Na Boneiru e kantidat di kas di palu ta práktikamente nada. E artíkulo akí ta tira lus riba konstrukshon di e kasnan di palu na Kòrsou. Despues lo sigui un artíkulo tokante e kasnan di palu na Islariba.

Kòrsou

Na Kòrsou ta prinsipalmente hendenan di entrada abou a konstruí kas di palu. Na Islariba en kambio, palu tabata e material di konstrukshon mas importante i hende di tur klase sosial a us’é pa traha kas kuné. Trahamentu di kas di palu a nase na Kòrsou despues di abolishon di sklabitut na 1863 tempu ku èks-katibunan a sali di kunuku bin biba den stat. Nan a traha kas na rant di e siudat bieu Willemstad, kapital dje isla. Na Otrobanda den besindario di Brionweg i na Quinta (parti nòrt di Hoogstraat). Na parti di Punda prinsipalmente pariba di Pietermaai i Berg Altena (den Coronet, Nieuw Nederland). E barionan akí ku kas di palu a krese konsiderablemente i a bini bario nobo aserka despues ku e industria petrolero Shell a kuminsá operá na prinsipio di siglo 20 tempu ku hopi obrero di region di Caribe a bini Kòrsou pa traha na e refineria. Den stat barionan manera Fleur de Marie i Sint Jago a krese den poko tempu. Pafó di stat serka di e refineria a surgi barionan residensial manera Marchena i Buena Vista.

Na Kòrsou a traha e kasnan di palu simpel: un solo piso ku un plano rektangular kubrí ku un wòldak di plachi di zink ondulá. E ‘kas di tabla’ akí ta derivá di e ‘kas di kunuku’, ku ta e kasita di plantashi tambe di forma rektangular. Meskos ku e kasitanan di plantashi e kasnan di palu tambe tin un frònt basta simétriko. Un porta nèt meimei i na kada banda un bentana di yalusí. Por lo general e kasnan ei tabatin tiki adorno na nan kurpa. Na Otrobanda (den Kortijn) tin kas ku solamente nan frònt di e pida pida barankanan tradishonal yená ku krakustenchi i sobrá di e kas ta trahá di palu. Den Otrobanda nos ta topa ademas ehèmpel di kas di palu kubrí ku dak di panchi kostoso. Sumamente eksepshonal na Kòrsou ta kas di biba trahá di palu ariba ku abou. Aunke no tin un inventarisashon detayá, por konta ku den e barionan históriko kaminda tin kas di palu, por tin total un shen kas asina ku ta balapena konservá. Sin embargo nan ta desaparesiendo den korto tempu, pa falta di mantenshon pero tambe pasobra e doñonan ta renobá nan kas di palu, hasié di piedra. Den kasonan asina hopi biaha ta hasi e kas mas grandi i ta kambia e dak di zink pa dak di etèrnit (sea liber di asbèst òf nò). E karakter di palu di e barionan akí ta desaparesiendo hopi lihé.

Fleur de Marie – Herensia kultural

E ruta pa siña apresiá balor di nos arkitektura ku tradishonalmente Monumento Habrí ta organisá dos biaha pa aña, e biaha akí ta riba djadumingu dia 18 di mei 2003 den e bario di Skalo Abou, i e ta kubri tambe e bario ku kas di tabla Fleur de Marie, situá kontra barika di seru di Skalo. Alrededor di aña 1900 a traha na rant di e bario akí, esta na tur largu di Bargestraat, kas di piedra pa obrero. A parti sobrá di Fleur de Marie den terenonan chikitu ku a hür ku hendenan ku despues a traha nan propio kas di tabla. Te poko tempu ei e terenonan den Fleur de Marie tabata propiedat di ún solo famia di Kòrsou. Na aña 2001 Stichting Monumentenzorg Curaçao N.V. i NV Stadsherstel Willemstad a kumpra e terenonan. Intenshon ta pa sanea e bario. Ta bon pa e organisashonnan akí í gobièrnu realisá ku e konstrukshon históriko di den Fleur de Marie, kaminda ya hopi kas a disparsé kaba, tambe ta pertenesé na nos patrimonio kultural arkitektóniko, i ku e parti akí ta pidi pa atendé kuné ku e debido koutela.

Título bou di potrèt:
1. Kasnan di tabla: patrimonio kultural (St. Jago)
2. Kas di tabla den Oranjestraat

Teksto: Ir. Michael Newton. Potrèt: Michael Newton.