Bleki

Seri di Herensia Kultural

E último blekero di fishi ta Luciano Willem di Dominguito, nasé na 1910 i ta for di su 14 aña kaba e tabata blekero. Un trahadó di lampi konosí na nos isla tabata tambe Wawa di Ana Martina. Debí na e oferta enorme di merkansia barata importá, trahá di plèstik, aluminio i serámika awendia no tin demanda mas pa produkto trahá di bleki.
Willem tabata tuma mas o ménos un ora i mei pa e traha un lampi di kushina. E tabata traha den kushina, banda di e stof di gas riba kua e tabata keinta su sòlderbout. E blekero tabatin patronchi di karton di e diferente partinan di un lampi, di manera ku tur e elementonan tabatin e mesun forma i midí i tabata pas presis den i riba otro. E parti abou rondó e tabata graba ku un passer di heru na e midí eksakto den e bleki.

E lampi di kushina ta konsistí di un bòm, un baki den kua ta basha e kombustibel (zeta di piská, zeta di bakiou òf korozin) su parti di ariba bolá, un tùit den kua tin un mecha di katuna kologá i un man pa tene e lampi.  E lampi ku generalmente tabata poné riba un rèki tabata huma sí. Sin embargo, un lampi nunka ta faya su doño, manera tin biaha ta e kaso ku lus eléktriko.
Ku un skèr grandi di kòrta bleki Willem ta kòrta e sinku partinan for di e bleki. Ku un martin di palu e ta bati nan pa duna forma. Pa e parti akí di trabou e blekero ta usa un blòki firkant di palu. Kada banda di e blòki tin un hundí den kua ta forma e parti ariba bolá di e lampi di kushina. Despues ta unta e rantnan di sòlder ku pasta pa sòlder kuné. Kaba ta sòlder nan na otro. Pa falta di pasta pa sòlder kuné por a usa tambe djus di lamunchi òf mantekabela. E sòlderbout tabatin un kabes di koper kòrá (koper dushi) ku e blekero tabata laga keinta riba kandela te ora e bira kayente kayente.
Un hèrmènt importante pa e blekero tabata ademas un palu plat di un 75 sèntimeter asina, ku ta kaba na un kabes di heru skèrpi. Aki riba tabata bati ‘zòm’ den e bleki, pa evitá rant skèrpi. Kaminda no tabata posibel pone zòm, manera na final di e tùit di un trepochi, tabata akabá e rantnan ku un feilu di heru. Diferente garoti di palu tabata sirbi pa traha beker i forma di trèktu.

Eseinan tabata garoti ku ta kaba na un forma hanchu i rondó òf ku ta rematá na un punta skèrpi, rondó, di kua tabata bati e bleki dun’é forma.
Ora e produktonan ta kla, ta lombra nan ku un paña ku un tiki korozin i poko kalki ariba.
Ademas di lampi di kushina i trepochi, e surtido di ophetonan trahá di bleki tabata konsistí tambe di koko di awa, giter, trèktu, kòpi ku skòter, beker di bebe awa, forma di bolo i beker pa midi. Esakinan tabatin midí fiho, di un kilo (un kana) te mei kilo (un pinchi), un kuart kilo (mei pinchi), un oktavo parti di un kilo (un mushi) i un djeseis parti di un kilo (mitar mushi). E bekernan tabata destiná pa midi líkido prinsipalmente. Pa binager ku zeta pa pone riba salada tabatin hasta midí spesial di akuerdo ku preis, manera ‘midí di un sèn’, ‘midí di un plaka’ (2,5 sèn) i ‘midí di dòsplaka’ (5 sèn).

Fuentenan

De keuken van de ‘kas di pal’i maishi’, relato di stashi na un museo. Lisa de Haseth, Curaçao, 1984.
Volkskunde van Curaçao. Nicolaas van Meeteren, Curaçao 1947.
Sambumbu, Volkskunde van Curaçao, Aruba en Bonaire. Paul Brenneker, Curaçao, 1969-1975.

Portret
Ophetonan di uso trahá di bleki for di e kolekshon di Nationaal Museum.