Homenahe na nos héroenan kultural: Pader Paul Brenneker i Elis Juliana

Seri di Herensia Kultural

Esaki ta sosodé via un eksposishon Altá di Kòrsou, ku e altánan prinsipal di Kòrsou, un publikashon  Altá i Santunan di Kòrsou i inougurashon di un plachi di nòmber na nan honor den patio di e edifisio kaminda NAAM ta establesé, konosí komo leeszaal bieu.

Paul Brenneker, un pader katóliko pashoná, di e Órden di San Domíniko, nasí 7 di mei 1912 na Limburg, a laga un herensia enorme atras: mas di shen publikashon, prenchi, portrèt, poesia, un kolekshon ekstenso ku kanto i kuenta grabá, i míles di artefakto, ku huntu ku su amigu Elis Julana nan a kolekshoná for di añanan sinkuenta na  Kòrsou, Boneiru, Aruba, St. Maarten, St. Eustatius i Saba.   E publikashonnan manera Lekete Minawa (1958) Benta – oude liederen – (1959), Curaçaoensia – volkskundige aantekeningen over Curaçao (1961), Brua (1966), i e dies tomonan di Sambubu  (1969 – 1975) ta duna akseso direkto na fuentenan pa investigashon mas detayá. Informashon tokante desaroyo di por ehèmpel  ‘guene’ komo prekursor di  papiamentu, religion popular i resistensia kontra sklabitut. Ta material pa kobra inspirashon pa trabou artístiko manera músikonan manera Angel Salsbach i Etzel Provence a hasi na dékada sesenta, siguí pa Ronchi Matthew te Izaline Calister pa krea Jazz di Kòrsou. Brenneker a kombiná su amor pa kultura lokal ku amor pa próhimo, loke el a hasi duradero via e fundashon pa hende sin kas (Stichting Kas Pa nos Tur) i pa hende sin pan (Stichting Pam Pa mi Ruman).

Elis Juliana a nase dia 8 di ougùstùs 1927 na Nieuw Nederland, entre Oranjestraat i Penstraat. Ta tempu ku Shell a buska trahadó den henter region Karibe trese Kòrsou. Radio a hasi su entrada, farándula i bida di klup tabata masha frekuente. Ora e hóben  Juliana a hañ’é konfrontá ku e kambionan di tempu moderno, el a bai buska pa rekonosé su identidat. Su propio identidat i esun di pueblo kurasoleño. El a kuminsá komo deklamadó. Bien pronto el a desaroyá komo un artista di hopi talento, – poeta, kontadó di kuenta, pintor, eskultor i skirbidó di kuenta – , pero el a subi tambe e berea di investigadó di kultura propio. Loke a kuminsá komo kuriosidat i pa haña inspirashon pa skirbi kuenta i resitá, a krese bira pashon: bishitá hende grandi komo fuente di informashon i saber. Na kaminda el a topa ku Paul Brenneker. Nan base kultural diferente – un chabalitu di pueblo di Kòrsou i un pader di Limburg – , a komplementá otro ekselentemente den e trabou etnográfiko akí. Elis Juliana por ta orguyoso di un lista di mas ku 50 publikashon, entre kua su promé kolekshon di poesia Flor di datu, su kuentanan manera Wazo riba ròndu (1967, 1981, 1988), Guia Etnológiko I, II, III i su filosofia den OPI I, II, III, IV, Organisashon Planifikashon Independensia, (1979, 1980, 1983, 1988).

E gran mérito di e investigashon di Brenneker i Juliana ta ku nan a dokumentá sistemátikamente e kultura di e añanan promé ku i durante modernisashon na siglo binti. Nan a kolekshoná un tesoro iremplasabel na informashon ku un enorme kantidat di dato di historia oral, pero tambe hopi opheto, komo testimonio di materia kultural. E ophetonan ta varia di opheto di uso pa kas, dokumento, opheto religioso te instrumentonan musikal i arte. E kolekshon mes a pasa ofisialmente pa Fundashon NAAM na 2001. Un parti representativo ta ekshibí na Curaçaosch Museum i Museo Tula i for di 17 di sèptèmber 2009 te 12 di febrüari 2010 den e eksposishon Altá di Kòrsou, na NAAM.

Loke te ainda no a haña sufisiente atenshon ta e kolekshon úniko di 1400 kantika, muzik i kuenta ku Brenneker i Elis Juliana a kolekshoná na dékada sinkuenta durante seis aña ku nan propio forsa i ku masha hopi dedikashon i ku na 1975 nan a traspasá pa Fundashon Zíkinza, i ku despues a keda wardá na Centraal Historisch Archief e tempu ei na Roodeweg. Angel Salsbach, e persona ku a tuma inisiativa i sekretario di Fundashon Zínkinza, a rekordá nan trabou dia e sentro di dokumentashon Zíkinza a habri na 1975 asina akí:  “Seis aña largu Elis i Brenneker a kana ku aparatonan primitivo, riba nan mes forsa sin medionan finansiero nesesario i kolektá e herensha kultural di e masa di pueblo Antiano ku tantu a wòrdu kritiká den “Del Curaçao que se va”.
E promé kontako tabata ku Iya di Wanota ku e tempu ei, esta mas ku 10 aña pasá, tabatin 80 aña di edat. Mulando su maishi chikitu riba un piedra el a kanta e promé kantika “Zuntan, zuntan zun klintan”. Despues a tumba pa Seru Fortuna i otro lugánan na Kòrsou i Boneiru. E kamindanan tabata kamindanan di problema, pasobra ta kon ta kanta un kantika di rema boto, planta maishi, kap palu, koba buraku sintá den un stul di zoya den kas o riba un banki pariba di kas? Hopi biaha un pal’i basora ku a funshoná komo rema, chapi o piki a sirbi komo yabi pa habri porta di kanto. Pero hopi biaha tambe mester a bai kas i bolbe bèk despues ora machi o pachi su kurpa tin mas grasia.”  (den: na Apertura di Sentro di Dokumentashon Zikinza”. Angel Salsbach, 7 di februari 1975)

Teksto: Ieteke ‘Inchi’ Witteveen (NAAM), ilustrashon: Philip ‘Fifi’ Rademaker/NAAM, portrèt: Prince Victor