Ontwakingsproces maakt het volk ongeduldig
Het zij mij vergund naar aanleiding van de Tula-polemiek enkele overwegingen te formuleren. Een van de redenen waarom de meningen omtrent het bewuste werkstuk van Toos van Mierlo zoveel uiteenlopen, lijkt mij te zijn het feit dat men geen voldoende onderscheid maakt tussen
a) een symbool dat enkel op afspraken berust
en
b) een symbool dat geënt is in de historische realiteit.
In het eerste geval roept het symbool slechts voor diegenen die. op de hoogte zijn van hetgeen afgesproken is, een zekere associatie op met het oorspronkelijk object. In zo’n geval zou ieder willekeurig object als een Tula-symbool kunnen dienen, zoals bijvoorbeeld een kruis(teken), ook zonder de afbeelding van de Christus, onder christenen en hen die op de hoogte zijn van de christelijke leer, een zekere associatie oproept met de historische Christus-figuur. In feite hoeft iemand geen kunstenaar te zijn om een dergelijk symbool, dat hoofdzakelijk op afspraken berust, te realiseren. Geheel anders echter is het gesteld met het symbool dat geënt is in een bepaalde historische realiteit. Hier immers kan men niet voorbijgaan aan de historische werkelijkheid. Bij het historisch symbool dient er een zekere overeenstemming te zijn tussen het symbool (i.c. het Tula-beeld) en het object (i.c.‘ de Historische — Tula) dat gesymboliseerd wordt.
Bij een Tula-beeld zou men, indien er sprake is van een historisch symbool, zonder veel moeite de slaaf als historische realiteit moeten kunnen herkennen. Dus tot op zekere hoogte zou de afbeelding voor zichzelf moeten spreken, bijvoorbeeld met duidelijke kentekenen van de hardheid van de slaventijd of de wreedheden ondergaan na zijn ter dood veroordeling.
Het beeld, zoals door Toos van Mierlo vervaardigd, helt duidelijk naar de categorie van een afspraak-symbool. Noch de kentekenen uit de harde slaventijd noch de wreedheden vlak na de veroordeling ondergaan, vallen in het beeld te bespeuren; zodat een ieder die zich verdiept heeft in de slavengeschiedenis moeite heeft in de Tula van Toos een slaaf te ontdekken. B.V. uit verschillende 17de eeuwse gravures, die de slavenhandel als motief hebben, is mij bekend, dat de slaven als regel minstens een ‘lantera’ droegen; naakte afbeeldingen van slaven uit die tijd ben ik niet tegengekomen. Misschien heeft Toos, rekening houdende met onze gesegmenteerde samenleving gemeend voor een neutraal afspraak-symbool te moeten kiezen boven een historisch symbool.
Immers, terwijl zij middels het huidige beeld probeert de figuur van een neger-vrijheidstrijder op de voor-grond te plaatsen, /zonder ressentinenten te hoeven opwekken, zou een beeld met een sterkere historische geladenheid wellicht bepaalden ressentimenten kunnen opwekken in onze gecompliceerde samenleving. Dit hoeft niet te betekenen dat zij geen waarde hecht aan de historische werkelijkheid of dat zij de historische realiteit verdoezeld wil zien. Echt niet. Zij staat immers als kunstenaar vrij haar keuze te bepalen tussen het verwezenlijken van een afspraak-symbool of een historisch symbool. Dezelfde feitelijkheden kunnen op ieder mens een geheel andere invloed hebben, terwijl ook onze visie op de samenleving waarvan wij deel uitmaken, bepalend kan zijn voor de manier waarop wij bepaalde zaken tot uitdrukking brengen.
Suriname kan als voorbeeld dienen van een land dat, omwille van de interraciale harmonie, gekozen heeft voor een afspraak-symbool boven een historisch symbool. Traditiegetrouw heeft dit land sinds de afschaffing van de slavernij op 1 juli 1863 telkenjare op 1 juli emancipatie-dag gevierd, (historisch symbool). Sinds 1960 echter heeft men die dag omgedoopt tot Dag der Vrijheden (afspraak-symbool) zodat 1 juli van een feestdag van slechts het negroide bevolkingsdeel geworden is tot een nationale feestdag, waarmede alle groeperingen zich in principe zouden kunnen vereenzelvigen. Men heeft dus aan de emancipatie van 1863 een ruimere interpretatie willen geven dan alleen de afschaffing van de zwarte slavernij. Men zag hem liever als dag waarop de slavernij voor de Surinaamse mens als zodanig werd afgeschaft.
Aangenomen dat de behoefte aan een Tula-beeld in onze samenleving voortvloeit uit gevoelens van een ware innerlijke bevrijding en een oprechte zelfaanvaarding, dan rest de vraag of wij genoegen nemen met slechts een afspraak-symbool of dat wij een afbeelding willen die meer overeenstemt met de keiharde historische realiteit. Indien wij omwille van de harmonie in onze samenleving liever opteren voor een afspraak-symbool, dan zou ik in een dergelijk symbool wat meer dynamiek willen zien dan thans het geval is, ondanks mijn positieve waardering voor het beeld van Toos als kunstwerk. Het schijnt dat het ontwakingsproces van ons volk een zekere mate van ongeduld met zich meebrengt. Moge echter dat ongeduld ons er niet toe bewegen iets te aanvaarden zuiver omdat er (nog) niets anders is.
Auteur: Alejandro ‘Jandie’ Paula
Kunstenaar: Carlo Pisi
Locatie: Da Costa Gomezplein, Punda
Hier zien we een voorbeeld van een symbool geënt in een historisch realiteit. Het verbeelding heeft een uitstraling die met het werkelijkheid van het figuur klopt.
Naam: Emancipatiemonument
Kunstenaar: Pascual Ridderplaat
Locatie: Op het rif tussen Rifwater en Caraïbische Zee
Dit is een voorbeeld van een afspraak symbool. Het verbeeld een abstract verhaal van de slavenperiode op een abstract figuur wat geen duidelijk vanzelfsprekend betekenis heeft.
Naam: Tula Beeld
Kunstenaar: Toos van Mierlo
In de afgelopen 50 jaar, sinds dit artikel is geschreven, is het naam van Tula in verschillende vormen gebruikt. In de wijk Ser’i domi prijkt ‘Kaya Tula’. In 2010 werd Tula tot Nationale held benoemd door de Curaçaose overheid. 2016 startte Selwyn de Windt met het initiatief ‘Tula taught me. In 2018 onthulde koning Willem Alexander zelfs de Tula-pier. Het blijkt dat Tula op verschillende symbolische wijze voortleeft in onze maatschappij. In oktober 2023 zal Tula in ere hersteld worden. Waar we nog geen antwoord op hebben geven is welke symbolisme willen we met een beeld van Tula. Welk doel moet een Tula beeld vervullen voor Curaçao?