Houten huizen

In de laatste decennia is men in het hele Caraïbische gebied het belang gaan inzien van het behoud van de grote – meestal stenen – monumenten, als forten en stadswoonhuizen.  Slechts moeizaam komt men tot het bewustzijn dat ook de houten woningen, vaak bescheiden van afmetingen, onderdeel zijn van ons verleden en deel uitmaken van een te beschermen cultureel erfgoed. Dit naast het feit dat de karakteristieke houtbouw van elk eiland een bijdrage kan leveren aan de toeristische economische ontwikkeling.  Het documenteren van de stedelijke houtbouw is van bijzonder belang.  Voor de Nederlandse Antillen zijn de historische houten woningen op Curaçao en de Bovenwinden van belang. Op Bonaire is het aantal houten huizen nihil.  Dit artikel geeft aandacht aan de houten huizenbouw van Curaçao. Daarna volgt een artikel over de houten huizen op de Bovenwinden.

Curaçao

Op Curaçao werden houten huizen vooral gebouwd door de lagere-inkomensklassen. Dit in tegenstelling tot de Bovenwinden waar hout het belangrijkste bouwmateriaal was en door alle sociale klassen werd toegepast. De houtbouw ontstond op Curaçao na de afschaffing van de slavernij in 1863 toen voormalige slaven naar de stad trokken. Ze bouwden hun huizen aan de periferie van het oude Willemstad. Aan de Otrobandazijde in de omgeving van de Brionweg en op Quinta (ten noorden van de Hoogstraat). Aan de Punda zijde vooral ten oosten van Pietermaai en Berg Altena (Cornet, Nieuw Nederland).  Deze houten wijken breidden aanzienlijk uit en nieuwe ontstonden na de komst van de olie-industrie Shell in het begin van de 20ste eeuw toen vele arbeiders uit de Caraïbische regio naar Curaçao trokken om te werken op de raffinaderij.  In de stad groeiden wijken als Fleur de Marie en St. Jago in snel tempo. Buiten de stad ontstonden nabij de raffinaderij woongebieden als Marchena en Buena Vista.

Op Curaçao zijn de houten huizen in principe eenvoudig van opzet : één bouwlaag met een rechthoekige plattegrond afgedekt met een schilddak van zinken golfplaten. Deze ‘kas di tabla’ is afgeleid van het ‘kunukuhuis’, de rechthoekige plantagehut. Evenals deze behuizing hebben de houten woningen meestal een vrij symmetrisch aanzicht. Een centraal geplaatste deur met aan beide zijden een shutterraam.  Over het algemeen hadden de woningen weinig ornamenten.
In Otrobanda (Kortijn) zijn er woningen waarbij alleen de voorgevel is opgetrokken uit de traditionele breuksteen en de rest van de woning uit hout. Tevens treft men in Otrobanda voorbeelden aan van houten huizen met kostbare dakpannen als dakbedekking. Houten woonhuizen met een verdieping zijn op Curaçao zeer uitzonderlijk.
Hoewel er geen gedetailleerde inventarisatie is, kan er van worden uitgegaan dat er in de historische houten wijken in totaal over de honderd huizen zijn die de moeite waard zijn om te behouden. Deze verdwijnen echter in snel tempo, door gebrek aan onderhoud maar ook omdat eigenaren hun huis vernieuwen van hout naar steen. Het huis wordt op dat moment ook vaak vergroot en het zinken dak vervangen door golfplaten (al dan niet asbestvrij).  Het houten karakter van deze wijken verdwijnt snel.

In het kader van de stadsvernieuwing is een aantal jaren geleden in de wijk St. Jago een ‘pilot project’ gestart. Daarbij zijn ook nieuwe woningen (van steen) gebouwd op open locaties binnen de wijk. Recentelijk is gestart met de renovatie van de houten huizen.

Fleur de Marie –   Cultureel Erfgoed

De route van de tweejaarlijkse Open Monumentendag, die op zondag 18 mei 2003 wordt gehouden in wijk Scharloo Abao, zal ook gaan door de ‘houten wijk’ Fleur de Marie, gelegen tegen de rotsige helling van de berg van Scharloo. Rond 1900 waren aan de rand van de wijk, langs de Bargestraat, stenen arbeiderswoningen gebouwd. De rest van Fleur de Marie werd opgedeeld in kleine percelen die verpacht werden aan mensen die er vervolgens zelf hun houten huis bouwden.
De gronden van Fleur de Marie waren tot voor kort grotendeels eigendom van één Curaçaose familie. In 2001 werd de gronden van de wijk aangekocht door de Stichting Monumentenzorg Curaçao en de NV Stadsherstel Willemstad. Het ligt in de bedoeling de wijk te saneren. Het is goed dat deze organisaties en de overheid inzien dat de historische bebouwing van Fleur de Marie, waar al veel van verdwenen is, ook behoort tot ons gebouwd cultureel erfgoed, waar zorgvuldig mee dient te worden omgegaan.
Foto-onderschriften:
1. Houten huizen als cultureel erfgoed (St. Jago, Curaçao)
2. Houten huis (Curaçao)

KADER:

Tekst: Ir. Michael Newton. Foto’s Michael Newton.