Maskarade: erfgoed van het Caribisch gebied en Bonaire

Er zijn overeenkomsten tussen de Maskarada, Guloya en ‘Diablitos’, en de optochten in de Afrikaanse sub-Sahara.  Bijna alle Afrikaans culturen in de sub-Sahara kennen maskeroptochten om het Opperwezen en natuurgeesten te bedanken voor een goede oogst, of voor bescherming tegen ziekten, dood en rampen. Het is ook een collectieve vorm om voorouderverering.  Voorbeelden zijn de “Egungun” – uit de Yorubá-cultuur (waar nu Nigeria ligt), de “Gelede” – van de Fon/Dahomey cultuur (huidige Benin en Togo) en de gemaskerde optocht van de Bapende, een Bantu-volk (oost-Kongo). Deze maskerades vertonen overeenkomsten, zoals de bewerking van de maskers en de kleding of vermomming van de deelnemers.  De maskers en kostuums symboliseren beiden de grens tussen de onzichtbare wereld – waar het Opperwezen, de natuurgeesten en voorouders verblijven -, en de zichtbare wereld bewoond door mensen, flora en fauna. Zowel maskers als kostuums worden zo gemaakt, dat ze het hele lichaam van de deelnemer bedekken. Zijn of haar identiteit blijft dus geheim, dit, omdat wordt uitgegaan van het geloof dat als die persoon eenmaal een masker of kostuum draagt, een natuurgeest of de ziel van een voorouder bezit neemt van zijn persoon.  Die persoon staat als het ware zijn persoonlijkheid af aan de geest die hem ‘bezet’.

Broederschappen

Ook wat betreft de organisatie lijken deze Afrikaanse maskerades op elkaar. Organisatie en uitvoering zijn in handen van verenigingen die uitsluitend mannelijke leden heeft. Deze verenigingen of religieuze broederschappen gebruiken deze optochten gebruiken voor de rituele overgang van een jongen naar volwassenheid.

De vergelijking gaat ook op voor de gemaskerde optochten in de Cariben, gelet op de bewerking van de maskers, de uitsluitend mannelijke deelnemers, de onbekende deelnemer, de organisatie.  Zo is er een esthetische overeenkomst tussen de maskers die in de ‘baile de los diablitos’ in Chuao worden gebruikt en de maskers die gemaakt worden door het Bantú-volk ‘Bapende’. De organisatie van de ‘Guloya’ in de Dominicaanse Republiek is in handen van broederschappen, die de parade ook gebruiken voor geestelijke initiatie van hun leden.

Bonaire

Dichter bij huis constateert de grote cultuurkenner van Bonaire, wijlen Max Sintiago, in een artikel gewijd aan de Maskerade van Bonaire, dat “ kinderen niet mochten deelnemen aan een maskergroep. Vrouwen evenmin.  Maskers was iets van mannen, hoewel het ook wel eens voorkomt, dat een man zich als vrouw verkleedt.” Over het aspect van de verborgen identiteit van de deelnemer aan de Maskarada zegt Sintiago: “als de leden van de groep het huis binnengingen om het masker af te doen, gingen alle deuren en ramen dicht om te voorkomen dat de verklede personen herkend zouden worden. (…..) De reden waarom deze mensen onbekend moesten blijven was, dat gedurende de optocht de gemaskerden allerlei grollen uithaalden. Zo maakten ze kinderen aan het schrikken of ze raakten een dame aan de kant van de weg aan.” Een andere overeenkomst tussen de maskeroptochten in onze regio is de tijd waarin ze worden gehouden. Ze vallen alle samen met de katholieke feesten aan het begin of einde van het jaar. Op Bonaire wordt de maskeroptocht op of rond Driekoningen gehouden. In de Dominicaanse Republiek en Venezuela op  ‘Corpus Christi’, het feest van het heilige Sacrament des Altaars. In St. Kitts rondom Pasen. Dit heeft te maken met het feit dat vroeger de plantage-eigenaar de slaven bij de christelijke feestdagen toestemming gaf voor bepaalde activiteiten mits die aanvaardbaar waren voor de plantage-eigenaren en de kerk.

De Caribische maskerades mogen in functie en religieus doel wellicht verschillen van de Afrikaanse, maar dat hun wortels stevig verankerd zijn in de aarde van het moederland Afrika, is iets wat niemand zal kunnen ontkennen.

Foto 1: Maskerade Bonaire

Foto 2: De ‘ baile de los diablitos’ optocht van Chuao, de staat Aragua, Venezuela.

Foto 3  Een masker van de ‘Bapende’-volk

Bronnen:

– Folklore Boneriano,  Max St. Jago, 1995 (1980), hoofdstuk Maskarade vertaalde versie van artikel van Frans Booi.
-La Negritud en Venezuela, Angelina Pollack-Eltz, 1989
Cuadernos Lagoven, serie Medio Milenio (?)
Masks Rock Africa’s Cradle òf Voodoo, Chris Rainier National Geographic News updated 2004
Los bailes Cocolos, Higuey Magazine, Republica Dominicana 1982
Beads Body and Soul, Art andLlight in the Yoruba Universe, Henry John Drewal, John Mason,  1997

Tekst: Bob Harms Foto’s: kalender Bonaire,  Angelina  Pollack-Elz,  Cuadernos Lagoven.